(tekst: Walter van Teeffelen)

Het Zeeheldenkwartier had al een muurgedicht (op de hoek van de Laan van Meerdervoort en de De Ruijterstraat) en nu is er een eerste raamgedicht bij, aan de Zoutmanstraat 43a. Het pand zag (en ziet) er bijzonder uit, met naast het portaal rond gebogen etalageruiten in blauw en boven de ingang een setje van 12 kleine raampjes. Het heeft iets Jugendstil-achtigs.

In het linker etalageraam was het gedicht afgeplakt met een grote foto van de dichter: Hans Lodeizen. Je kon al wel de titel zien: Allemaal steden. Op de foto zat de dichter op de rand van een groot raam met daarachter ook een setje van kleine raampjes.

26^e buitengedicht

Ruth van Rossum van de Stichting ArchipelpoëZie – met wit jasje en blauwe gebloemde broek –  heette vele aanwezigen hartelijk welkom. Uit een muziekbox klonken vervolgens door Jan Rot gezongen liederen: ‘Zij waren altijd samen’ en ‘Vandaag’ afkomstig van de CD Schout Bij Nacht. De tekst van de liederen is van Lodeizen.

Ruth: “Het zijn teksten die tot stilte uitnodigen.” Het was alweer het 26^e buitengedicht, ging ze verder. Ze ervoer het realiseren van elk buitengedicht als een collectieve prestatie, waarbij telkens veel mensen betrokken waren. Ze peilde even waar iedereen vandaan kwam. De meesten kwamen uit het Zeeheldenkwartier, maar er waren daarnaast diverse Archipellers en mensen uit andere delen van de stad aanwezig. “Graag zien we meer buitengedichten in het Zeeheldenkwartier verschijnen. Het zou mooi zijn als we hier een dependance van de stichting krijgen.”

Letter van James Edmondson

Bij ieder gedicht dat Stichting Archipelpoëzie plaatst wordt gebruik gemaakt van een andere letterontwerper met een band met de Haagse Academie voor Beeldende Kunsten. Voor het raamgedicht in de Zoutmanstraat is gekozen voor een letter van de Amerikaanse letterontwerper James Edmondson. Hij runt een typebureau in Oakland Californië, Oh No Type. Hij volgde in 2013 de post-studie Type&Media aan de KABK. Het lettertype – met schreef – is passend bij het gedicht, de afbeeldingen en de pui van het gebouw. Edmondson: “Bij de gratie Gods werd ik toegelaten op de Koninklijke Academie in Den Haag. Het was het zwaarste jaar van mijn leven. Maar ook het meest inspirerende. Ik ben nog steeds aan ’t leren op basis van de kennis die ik in Den Haag heb opgedaan.”

Elisabeth Lodeizen

Elisabeth Lodeizen, filmmaker en scenarioschrijver bij Hollands Licht Producties en achternichtje van de dichter, ging in op haar relatie met haar oud-oom. Haar werd vaak gevraagd of ze familie was van Hans. “Dat voelde vreemd. Ik heb hem nooit ontmoet. Ik ben 37 jaar na zijn dood geboren, ikzelf ben ook 37. Hans was de zoon van de broer van mijn opa. Hij groeide op in een villa in Wassenaar. Zijn vader was zakenman en zijn moeder actrice. Ze hadden vier kinderen, de tweede was Hans. Hij is jong, op zijn 26e overleden. Hij heeft veel geschreven, hij was een heel intelligente en gevoelige jongen en een bevlogen verhalenverteller. Hij had een dagboek waarin hij zijn ervaringen opschreef. Hij schreef ook elke dag wat voor weer het was. Als kind was hij gefascineerd door de taal der dieren, jarenlang heeft hij mieren bestudeerd. Hij voorspelde zijn eigen vroege dood. In zijn gedichten klinkt het verlangen naar een andere wereld. Poëzie moest als muziek zijn. Hij trok al vroeg de aandacht van de vijftigers, als eerste Simon Vinkenoog.

Met zijn vader had hij een complexe relatie, ook omdat hij op hetzelfde geslacht viel. In 1950 kreeg hij leukemie en om aan te sterken ging hij naar een sanatorium in Zwitserland. Hij overleed op 26 juli 1950 op zesentwintigjarige . In 1951 ontving hij postuum de Jan Camperprijs. Zijn vader liet zijn werk uitgeven.”

Hans is belangrijk voor haar geweest. “Net als Hans ben ik opvallend gevoelig en emotioneel. Op mijn 20e verjaardag ging ik me in zijn werk verdiepen. Ik vind het een eer dat ik hier mag spreken. Was ik vroeger aarzelend over mijn relatie met hem, nu zeg ik volmondig ja als mij gevraagd ben of ik familie van Hans Lodeizen ben.”

Klik hier voor het volledige verhaal van Elisabeth Lodeizen

Willem Jelle Berg

Het woord was aan Willem Jelle Berg, de eigenaar van het pand. Hij is actief op vele terreinen, onder andere de CNV vakbond, diverse raden van beroep en geschillencommissies, voorzitter van de Ooievaart, de Grote Kerk en het Zeeheldenfestival.

Hij woont inmiddels 25 jaar in Zoutmanstraat, vertelt hij. “25 jaar geleden was het hier minder. De verandering kwam toen het Prins Hendrikplein werd gerenoveerd. Het Zeeheldenkwartier trok opvallend veel creatieve mensen aan. Daarin pasten initiatieven als het Designkwartier en de Zeeheldentuin. De wijk is daardoor wel gegentrificeerd. Tien jaar geleden zat er in dit pand nog een winkel. Ik kon het kopen, maar ik was vooral geïnteresseerd in de tuin. Ik kocht als het ware het huis op de koop toe. Simon Buijs heeft me geholpen met de inrichting. Hoe zou ik het versieren? Simon bracht me in contact met Wilmar Grossouw. Toen werd het eerste contact met de stichting ArchipelpoëZie al gelegd. De kleur blauw was een keuze, die mede voortkwam door de blauwe zee schilderijen van Bruno van den Elshout, die aan de muur kwamen te hangen – en nog hangen. Bij de keuze van het gedicht ben ik een beetje geholpen. Maar ik ben blij met de keuze. Het stadsgevoel, de zee, zeilen, de grote kerk, het zit er allemaal in. Het is toch iets van de mensen samen in deze wijk. Ik ben blij dat postbode Rachid en glazenwasser Aad van Zuidam ook er bij zijn.”

Onthulling gedicht

Rachid en Aad gaan het gedicht onthullen. Rachid vertelt dat hij meer dan tien jaar geleden vanuit Nijmegen naar Den Haag kwam en in een totaal andere wereld terecht kwam. Een wijk met veel onderling contact en veel creatieve mensen. “Ik maakte snel contacten, ook al omdat ik tien jaar geleden postbode kon worden.” Aad voegt er aan toe dat hij bijna 80 jaar geleden niet ver van hier – in de Westerbaanstraat – geboren. Ze trekken de foto weg en daar zien we het gedicht:

Allemaal steden

de stad weifelt over de huizen

de morgen vaart over de daken
de stad binnen
de zon staat op tussen de huizen
onder carillonmuziek
de mensen wandelen in het donker
als het elf uur is

de zon spoelt aan op de daken

aan het strand van de verten
ligt de stille zee der lucht
waarin het schip van een kerktoren
flikkert

in de buik van de stad
drinken wij koffie

en de stad zeilt verder.

Hans Lodeizen (1924-1950)
uit: Het innerlijk behang (1950)

Ruth vraagt de mensen een donatie te geven. ”We willen graag verder gaan maar krijgen helaas geen subsidie. We zijn dus afhankelijk van sponsoring en donaties.”

We gaan naar binnen voor een drankje. In de prachtige tuin – met vijver – zie ik op diverse plaatsen, ook in de vijver, foto’s van eerdere muurgedichten, gemaakt door fotograaf Herman Schartman. Op de tafel liggen enige boeken en informatie over de dichter. Onder andere een biografie van Koen Hilberdink en een bundel van Lodeizen, ‘De wanhoop tijdelijk voorbij’.

(foto’s: Herman Schartman, Derk Hazekamp)

Gilles was de initiator van ArchipelpoëZie. Hij had ergens muurgedichten gezien en het leek hem mooi ook onze buurt op te luisteren met poëzie. Hij was enthousiast over cultuur in de openbare ruimte, zie ook het beeld Inkeer op de Surinamestraat, een donatie van hem. Hij overlegde met het wijkbestuur en ook zij waren enthousiast.

Na een opstartperiode was het bestuur compleet: Gilles als penningmeester, Derk Hazekamp als secretaris, Jan Hein Schouw als bestuurslid voor technische zaken en ik als voorzitter. In 2012 onthulden we het eerste van de nu 25 buitengedichten: Ga nu maar liggen liefste van Rutger Kopland, op de hoek van de Surinamestraat en de Javastraat.

We vergaderden bij Gilles thuis en hielden van de rituelen die Gilles aanhield: eerst koffie of thee met een koekje, dan een glaasje goede wijn met chips. In de omgang was Gilles, zoals bekend, zowel zakelijk als zeer hoffelijk.

Gilles had altijd de ogen open voor nieuwe muren. Vaak kwam hij op ideeën via zijn ongelooflijke netwerk. Financieel, juridisch, goede doelen, cultuur, erfgoed – hij leek iedereen te kennen. En regelmatig kreeg hij via dat onmetelijke netwerk voor elkaar dat we de muureigenaren vonden en konden enthousiasmeren. Karakteristiek was zijn elegante doch onmiskenbare volharding: als hij enthousiast was over een plan, was nee eigenlijk geen optie.

Het was duidelijk dat Gilles vond dat je met je talenten moet woekeren en hard dient te werken om zaken tot stand te brengen in het leven, waarbij over onbehaaglijkheden van het leven ondertussen niet gezeurd moet worden. ‘Moe’ vond hij met zijn grote arbeidsethos onzin. Hij onthield desalniettemin goed wat ieder van ons in zijn of haar persoonlijke leven meemaakte.

We hebben enorm plezier met elkaar beleefd aan het samen tot stand brengen van de muur- en raamgedichten, met alle voorbereiding die daarbij komt kijken en het blije gevoel bij de onthullingen. Gilles was dol op tuinieren en hij had best tuinarchitect willen worden. Bij de onthullingen zorgde hij voor de bloeiende plantjes.

Het was duidelijk dat het Gilles gaandeweg minder goed ging. Maar ook nu, niet zeuren. Met vooruitziende blik vond hij dat hij plek moest maken voor iemand anders. Bij Gilles’ afscheid van ArchipelpoëZie wilden we hem verblijden met een buitengedicht op zijn eigen raam. Wilmar Grossouw maakte een foto-impressie met De tuinman en de dood, van P.N. van Eyck – Gilles had vaak gezegd dat dit een favoriet gedicht van hem was. Hij zag er toch vanaf. Misschien kan het gedicht een andere plek vinden, waarbij we dan ook altijd even bij Gilles kunnen stilstaan…

Nadat Gilles vanwege zijn gezondheid bij enkele onthullingen niet aanwezig kon zijn, waren we blij hem te zien bij de onthulling op 8 juni j.l. van ons jubileumgedicht. Het voelde compleet en goed dat onze founding father er was.

Ruth van Rossum

(foto Gilles: Anna Djerek)

De tuinman en de dood

Een Perzisch Edelman:

Van morgen ijlt mijn tuinman, wit van schrik,
Mijn woning in: ‘Heer, Heer, één ogenblik!

Ginds, in de rooshof, snoeide ik loot na loot,
Toen keek ik achter mij. Daar stond de Dood.

Ik schrok, en haastte mij langs de andere kant,
Maar zag nog juist de dreiging van zijn hand.

Meester, uw paard, en laat mij spoorslags gaan,
Voor de avond nog bereik ik Ispahaan!’ –

Van middag – lang reeds was hij heengespoed –
Heb ik in ’t cederpark de Dood ontmoet.

‘Waarom,’ zo vraag ik, want hij wacht en zwijgt,
‘Hebt gij van morgen vroeg mijn knecht gedreigd?’

Glimlachend antwoordt hij: ‘Geen dreiging was ’t,
Waarvoor uw tuinman vlood. Ik was verrast,

Toen ‘k ’s morgens hier nog stil aan ’t werk zag staan,
Die ‘k ’s avonds halen moest in Ispahaan.’

Uit: Verzameld Werk van P.N. van Eyck (1887-1954), uitgeverij Van Oorschot

(tekst: Walter van Teeffelen)

Afgelopen zaterdag 8 juni speelde zich in de Celebesstraat in de Archipelbuurt een feestelijke happening af. Ter hoogte van de steeg naar de Riouwstraat hingen rijen vlaggetjes; er stonden groene tafeltjes en aan de overkant van de steeg hingen foto’s van 24 muur- en raamgedichten.

Om een schoolbord op drie poten heen hing een kleedje met paarsrode rozen erop. Er was iets onder verstopt. Maar wat? We zouden het spoedig te weten komen. Er waren zo’n 70 buurtbewoners toegestroomd.

Terug naar de Archipelbuurt

Ruth van Rossum, voorzitter van de stichting ArchipelpoëZie – in glitterjurkje – was in een opperbeste stemming. “Ik ben buitengewoon gelukkig, want straks zien we het 25e buitengedicht. Het is een gezamenlijk project. Zonder het enthousiasme en steun van stad- en buurtgenoten zou dit gedicht er niet zijn gekomen en zou ArchipelpoëZie niet kunnen bestaan. Voor dit jubileum zijn we weer teruggekeerd naar de Archipelbuurt – we hebben wat uitstapjes gemaakt zoals u wellicht weet. Ik heb nog eens alle 24 gedichten gelezen. Ik ben trots dat we dit tot stand hebben gebracht.”

Voordat ze stil ging staan bij enige van de 24 gedichten, wilde ze een paar mensen noemen die een bijzondere rol hadden gespeeld in het hele project. Op de eerste plaats Marijne en Philip, de eigenaren van de muur van het 25e gedicht; Wilmar Grossouw, steun en toeverlaat bij de vormgeving; Herman Schartman, ‘hoffotograaf van de muren’; Daan, Herman en Coen Fool van Studio Güthschmidt, die sinds de start in 2012 de gedichten op de muren en ramen aanbrachten. “Gilles Hooft Graafland, hier aanwezig en lange tijd bestuurslid van de stichting, heeft het project bedacht. Dank ook aan mensen die een financiële bijdrage gegeven hebben, zoals buurtbewoner  Bert Bos, die 25 euro voor de 25e editie doneerde.”

Eerbetoon aan alle 24 buitengedichten

Er volgde een eerbetoon aan de 24 al gerealiseerde buitengedichten. Pieter Hasekamp, op wiens muur in de Kerkstraat het gedicht Zachter van Vasalis te zien is, las het gedicht voor. Ruth: “Waarom heb je dit gedicht gekozen?” Hasekamp had de bundel Vergezichten en gezichten van Vasalis in de boekenkast van zijn ouders gevonden, vertelde hij. “Het gaat over naar elkaar luisteren. Dat is belangrijk in deze tijd.”

Liliane, op wier muur in Benoordenhout, niet zo lang geleden het 24e muurgedicht, Hetzelfde zien van Jules Deelder, was geplaatst, las dit gedicht voor. Ze had het gedicht gekozen omdat ze een kleine muur had, dus het gedicht moest kort zijn, zei ze. “Ik kijk altijd heel goed naar de natuur en het bos achter mijn huis in het bijzonder. Ik hoop dat de voorbijgangers niet alleen het gedicht lezen, maar ook meer aandacht hebben voor de natuur.”

Derk, secretaris van ArchipelpoëZie las Immortelle XLIX, nummer 49 van Piet Paaltjens voor. Het raamgedicht is te zien op het grote raam van het pand Atjehstraat 13. In het gedicht is de stoep nat van de tranen en de melkboer en de meid wisten er niet van en ‘zij’ vermoedde er ook niets van. “Wie is zij?” vroeg Derk. “De vrouw van de melkboer”, zei iemand uit het publiek. “Het zou ook de onbekende aanbidster van de dichter zelf kunnen zijn”, aldus Derk.

Ruth: “Als mensen een vrije muur weten, kom naar ons toe.” En ze ging over naar het volgende programmaonderdeel – een geheimzinnige toenadering door de Haagse muren. “We hebben lange tijd geprobeerd in contact te komen met de muren, maar dat lukte niet en toen hebben we het  opgegeven. Maar in de aanloop naar deze 25^e onthulling zijn we benaderd door de muren: we ontvingen van hen een muurgedicht ter gelegenheid van deze speciale dag. Zoals jullie wellicht weten staan bomen met elkaar in contact. Uit de toenadering van de muren weten we nu  dat ook muren  met elkaar in contact staan. Alle muren blijken te weten van ons project en van dit 25e muurgedicht. Hoe dat kan? Mogelijk door trillingen van de zand- of veenlagen onder ons…“

Het was tijd voor de onthulling van het muurgedicht. Het kleedje over het schoolbord op drie poten werd verwijderd door de jongste (1) – het kind van Marijne en Philip – en de oudste aanwezige (90+). Er bleek een knap gemaakt gedicht op te staan waaruit bleek dat de muren zich om ons bekommeren en blij zijn als we ze aandacht geven. Ruth gaf aan dat ze de toenadering door de muren als steun voor het project ziet.

Ontwerper Barbara Bigosinska

Barbara Bigosinska, wonende in Scheveningen, had het lettertype (Bay Sans) ontworpen, vertelde ze. Dat had ze gedaan in de periode 2016-2021 in vrije tijd – naast haar opdrachten. Na haar kunstopleiding op de academie van Katowice in Polen, had ze Typografie gestudeerd aan de Koninklijke Academie in Den Haag, net zoals vele andere letterontwerpers van de buitengedichten.

Barbara houdt van schreefloos, maar ook van sierlijk, wat zich uit in krullen. Op de vraag uit het publiek met welke letter ze begon, zei ze: “Ik begin met de A, dan de N, Y en B. Maar het is nooit een enkele letter. Het maakt onderdeel uit van een woord, een zin en een paragraaf.” Ze leest graag magisch-realistische literatuur, zoals van Murakami en Garcia García Márquez. “In Polen in de communistische tijd was boeken lezen de enige manier om gelukkig te blijven. Daarom kwam ik in dit vak terecht.”

Favoriet gedicht

Vraag van Ruth aan het publiek: “Heeft iemand een favoriet gedicht?” Lijn 9 van Lizette de Koning wordt genoemd. Over het konijn dat achterbleef in tram. Maar ook het eerste muurgedicht, over een lege plek in het hoge gras van Kopland, het gedicht Regen van Ivo van Strijtem in de Riouwstraat, en het gedicht van William Carlos Williams over de pruimen die in de koelkast staan.

John Heymans, biograaf van Gerrit Krol

Het nieuw te onthullen gedicht is van de hand van Gerrit Krol en John Heymans, die een biografie schrijft over Krol, wil daar graag iets over vertellen. Heymans heeft een verleden als wiskundige en techniekfilosoof. Tussen de bedrijven door, publiceerde hij onder meer monografieën over Armando, J.J. Voskuil, Cherry Duyns, Simeon ten Holt en Willem Brakman. Binnenkort verschijnt een volgende monografie, en wel over de meestervertaler August Willemsen. Tevens werkt hij aan de biografie van Gerrit Krol.

Naast al dit essayistisch werk laat hij soms ook als dichter van zich horen. In 2001 verscheen zijn eerste bundel Vlagvertoon. Alhoewel hij dacht nooit meer een gedichtenbundel te publiceren, zag onlangs, meer dan twintig jaar na dato, een tweede bundel het licht: Alsnog.

Op de vraag van Ruth wat hij het mooiste gedicht vindt in de Nederlandse literatuur, zegt hij: “Misschien dit wel van Krol: ‘Over de bossen bij Hooghalen – dat is ook iets waar je / niet over schrijven kan, / tenminste niet als je er geweest bent. // (Over de kracht van weemoed.’  Krol is, wat mij betreft, de grootste schrijver van het laatste kwart van de vorige eeuw. Hij heeft ruim vijftig boeken geschreven. Hij had wiskundige aspiraties die tot uiting kwamen in veel  van zijn romans, essays en gedichten. Gerrit Krol is in 1934 geboren en in 2013 gestorven, allebei in Groningen. Tijdens zijn leven heeft hij overigens ook wel elders gewoond en gewerkt, onder meer in Caracas en Lagos. Hij werkte als computerprogrammeur ‘In dienst van “de Koninklijke”’, zoals een van zijn romans heet. Aanvankelijk dus bij Shell, later bij de NAM. Veel van zijn romans gaan over zijn werk. Ook in zijn 162 gedichten komt dat werk ter sprake, maar veel minder dan in zijn romans.  Het gedicht dat vanmiddag centraal staat, ‘Zomer’, komt uit de bundel Een morgen in maart (1967).”

Heymans vindt het een goede keuze. “Het is, hoe eenvoudig het ook lijkt, een heel ingenieus gedicht. Het is ook opgenomen in Polaroid, gedichten 1955-1976. Krol’s wiskundige / wetenschappelijke blik op werkelijkheid uit zich in zijn voorliefde voor singuliere uitspraken. Dat blijkt ook uit dit gedicht. Het bestaat uit vijf singuliere uitspraken. Hij loopt naar het strand en noteert vijf apodictische zinnen als vijf versregels De zesde en laatste zin is de afsluitingsclausule, ook niet onbekend bij wiskundigen. Met die laatste regel maakt hij iets rond. Polaroid heeft de bedoeling spiegelend licht uit te filteren. Dat doet hij ook met de tekst. Hij heeft het licht / de emotie uitgefilterd uit het gedicht.”

Gerrit Krol was bijna twee meter lang en liep gekromd, gaat hij verder. “Hij was een Groninger en hij sprak met een soort Gronings/Amerikaans accent. Als student wiskunde wilde ik hem graag een keer ontmoeten. Hij was mijn held. Toen dacht ik:  ‘Als ik hem nu eens kan interviewen voor de NRC… ‘. Kortom, ik belde Krol met de opmerking dat ik hem voor het Cultureel Supplement moest interviewen, terwijl ze daar nog van niets wisten…  Gelukkig wilde K.L. Poll, de chef van het Supplement, het wel plaatsen.”

Onthulling

De onthulling van het gedicht is aanstaande. Marijne en Philip hebben er maanden naar toe geleefd. Marijne: “Ik was bij de vorige onthulling. Ik zag dat de makers van ons gedicht snel en deskundig te werk gingen.” Daan Fool: “Ik gebruikte folie die verwarmd wordt en daarmee goed hecht met de ondergrond van de muur.” Hoe kwamen Marijne en Philip op dit gedicht terecht? Philip: “Het moest passen in de steeg. En niet te wollig zijn. Met name de laatste zin was goed.” Ruth: “Wat hoop je dat het gedicht anderen brengt?” “Het is een donkere steeg, die niet alleen dient om fietsen te stallen, we hopen mensen het gedicht ook gaan bekijken en er even over nadenken.”

Heb je veel met gedichten te maken gehad? Philip: “Nee, maar ik moest wel bij het eindexamen een gedicht analyseren. En ik heb gedichten in de buurt op muren gezien. Toen heb ik wel interesse in gedichten gekregen.”

Zomer

Het land is warm.
De weg is wit.

Het duin is leeg.
De zee is stil.

De zon is grijs.
De dag is heel.

Gerrit Krol.

En dan klinkt voor de tweede keer: ‘Lang zullen we leven!’

Na de onthulling was er nog een feestelijke borrel met veel geanimeerde gesprekken. ArchipelpoëZie had zoals vaak geluk met het weer: toen de laatste gasten waren vertrokken stortte de regen uit de hemel.

(foto’s: Herman Schartman, Peter de Ruiter, Derk Hazekamp)

(Tekst: Walter van Teeffelen)

Eerste muurgedicht Stichting ArchipelpoëZie in Zeeheldenkwartier

Afgelopen zondag 2 oktober werd het eerste muurgedicht van de Stichting ArchipelpoëZie in het Zeeheldenkwartier onthuld. Na vele muur- en raamgedichten in Archipel en Willemspark gaat de Stichting ook andere gedeelten van Den Haag met muurgedichten verblijden.

De muur bevond zich in de De Ruijterstraat, op de hoek van de Laan van Meerdervoort, boven makelaarskantoor Real Estate Partners. De muur was net opgeknapt en geverfd, en het korte gedicht sprong eruit naar voren: ‘Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu?’ Links de originele tekst, rechts in cursief een hedendaagse vertaling.

Duo Katakat

Een flink aantal buurtbewoners en belangenstellenden was erbij, onder een stralende herfstzon. Het Duo Katakat – (Katarina) Carmen van Haren en Frank Jan Kat – bracht vier speciaal voor deze gelegenheid gecomponeerde liederen ten gehore. Natuurlijk over het nieuwe muurgedicht en daarnaast over drie recent aangebrachte raamgedichten.

Welk woord heeft ’t voor ’t zeggen?
Wek woord heeft iets uit te leggen?
Het woord is niet steeds aan goede zaak.
Het leven luistert mooier als de stilte spreekt.

zong het duo als intro, zij met harmonica en trommel, hij met gitaar.

Verwondering

Ruth van Rossum, voorzitter van de stichting, vond het fantastisch dat na drie jaar corona het 22^e buitengedicht met een feestelijk samenzijn onthuld kon worden, vertelde ze. “18 muurgedichten en vier raamgedichten, waarvan drie in coronatijd. Het eerste gedicht verscheen in 2012 en sinds dat jaar is het doorgegaan. We willen hiermee Den Haag verfraaien en bijdragen aan leefbaarheid en verbinding. Wie een mooie muur of raam heeft, kan ons benaderen.”

De rode draad bij de gedichten is ‘verwondering’, om de passant rust en ruimte en wat frisse lucht te geven. Buitenpoëzie brengt iets teweeg. Zo hoorde ze van een vrouw, wier dochter was overleden, dat zij, als ze haar ogen liet gaan over de regels van het gedicht van K.L. Poll in de Burgemeester Patijnlaan, weer wat moed kreeg om de dag aan te gaan. En de bewoners van de Surinamestraat misten het gedicht van Rutger Kopland toen het even weg was voor een muurrenovatie zó, dat zij een feestje hielden voor de heronthulling toen het gedicht weer op de muur stond.

Oudste literaire werk

Het gedicht ‘Hebban alle vogala’ staat in de Canon van Nederland. Het gedicht is het oudste literaire werk in de Nederlandse taal. Het is in 1075 geschreven door een Vlaamse monnik die leefde in de abdij van Rochester. Het stond op een bladzijde met penneproeven, woorden en zinnetjes die de monniken schreven om hun ganzenveren pen in te schrijven na het scherp maken. Van Rossum: “Het was al lang een wens van mij om dit gedicht op een muur te krijgen. Het heeft iets ontroerends, omdat het gaat over menselijke verlangens, en omdat het zó oud is en haast bij toeval tot ons is gekomen. Het is of je opeens een stem uit het verleden hoort. K. Schippers heeft er een hedendaagse versie van gemaakt: ‘Iedereen doet het met iedereen, behalve ik en jij, komt er nog wat van?’

De Passato

Ruth bedankte iedereen die had meegewerkt aan de realisering. Herman Kastelein van Real Estate Partners en Berend Westerveld, eigenaar van het appartement op de eerste verdieping, Wilmar Grossouw voor de vormgeving, en letterontwerper Jasper Terra voor het gebruik van zijn letter ‘Passato’. De letter werd speciaal voor dit muurgedicht aangepast. Het letterontwerp verenigt klassiek – gotisch, met een schreef, handschriftachtig – met modern. Ook noemde Ruth Herman en Daan Fool van Studio Güthschmidt Den Haag, en niet te vergeten Gilles Hooft Graafland, lang bestuurslid van de stichting, die het poëzieproject had gestart en ook deze muur had ontdekt.

Muzikale vertolking

Diann van Faassen, dichter en poëtisch duizendpoot, droeg de drie recente raamgedichten van Gerrit Komrij, Jean-Pierre Rawie en Lucebert voor. Elk gedicht werd na het voordragen vertolkt door Duo Katakat. De sfeer en strekking van de gedichten kwamen zowel in de voordracht door Diann als in de muzikale vertaling van Katakat wonderbaarlijk mooi naar voren. Herman Kastelein, de geveleigenaar, vertelde dat hij de gevel in overleg met de bewoners op had laten knappen. Hij had lang nagedacht over de gedichtsuggesties en uiteindelijk was het een van de bewoners, beter gezegd een stelletje, dat de doorslag had gegeven in de uiteindelijke keuze. “Ze waren in de dertig, ze hadden nog geen kinderen, maar waren wel met thema van het gedicht bezig.”

Nadat Katakat, met meezingen van het publiek, het muurgedicht had gespeeld (klik hier voor een video daarvan), was het tijd voor de onthulling. Jan Hein Schouw van de stichting, Cathrien Ruoff uit het publiek, en Herman Kastelein knipten de linten los waarmee een vogel vóór het muurgedicht was opgehangen, zodat die in alle vrijheid een nestje kon gaan bouwen.

(Tekst: Jan Hein Schouw)

Het raamgedicht: een nieuwe loot aan de stam van Stichting ArchipelpoëZie. Voor particulieren met een niet te klein raamvlak (minimaal 1 meter breed) op de begane grond. De kosten zijn te overzien, want ArchipelpoëZie neemt de helft voor haar rekening.

Een half jaar geleden zoeken de enthousiaste bewoners van Nassauplein 31 ons op. Dan weten we nog niet dat dit eerste raamgedicht pas een half jaar later zonder veel publiciteit het levenslicht zal zien. Corona is natuurlijk de grote boosdoener. Maar ook zijn de eigenaren niet per se gecharmeerd van een groot opgetuigde onthulling als de eindstreep gehaald is.

Om de poëzie zelf is het hen te doen. Hun eerste mail van 21 februari is kort en bondig: wij zouden graag een raamgedicht hebben. We hebben 3 ramen in de aanbieding. Bij onze kennismaking en verkenning verloochent hun achtergrond zich niet, er is een voorkeur voor een gedicht in de Duitse taal. Wij geven aan tot nu alleen gedichten in het Nederlands en Engels te hebben geplaatst. Duits zou een primeur zijn.

Er worden ons al interessante Duitse gedichten aangereikt. Uit onze eigen longlist kijken wij naar mogelijkheden in het Nederlands. In ons intern overleg maken wij de afweging en kiezen uiteindelijk voor Nederlands. Er is begrip bij de eigenaren voor onze overwegingen en keuze. Duidelijk wordt dat bij het zoeken naar een geschikt raamgedicht de familie intensief meekijkt en -denkt. Leuk. Dichters en gedichten passeren de revue. Gezamenlijk doorlopen we zo, in de lockdown, een wederzijds zorgvuldig keuzeproces.

En dan is daar op 5 mei het verlossende woord: of Gerrit Komrij met Twee Koningskinderen, uit onze longlist, nog als gedicht beschikbaar is? Ja, dat is het, wij zijn blij met een besluit en vinden het een goede keuze. De laatste regel van het gedicht (‘en kuste jij mij, dwars door het gordijn’) past wonderwel voor een raamgedicht.

Het betekent nu werk aan de winkel voor Wilmar Grossouw, onze vaste grafisch ontwerper. Hij kiest voor dit raam het lettertype DTL (Dutch Type Library) Documenta van letterontwerper Frank E. Blokland. Firma Güthschmidt, als altijd goed voor de uitvoering, doet een proef met zwarte en witte letters, zowel binnen als buiten aangebracht. De eigenaren kiezen voor zwarte letters aan de binnenzijde. Bij verschillende weersomstandigheden en posities van gordijn (open/ dicht) en markies (op/ neer) levert dit hier het beste resultaat.

Als altijd wordt de uitgever van de dichter benaderd in verband met de mogelijke vergoeding voor plaatsing. Die kosten proberen wij, als armlastige stichting, ook hier bescheiden te houden.

Op 2 oktober staat er een uiterst beperkt gezelschap op de stoep voor Nassauplein 31. Coen Fool (Güthschmidt) brengt zorgvuldig aan de binnenzijde van het raam de folie aan. Nu gebeurt, wat wij altijd gewild hebben, het publiek laten zien hoe een gedicht op een muur of raam wordt aangebracht.

Met woorden van dank worden over en weer bossen bloemen overhandigd. We zijn blij met het goede proces en met het prachtige resultaat. Het gedicht kan nu zijn werk gaan doen in het publieke domein.

Twee Koningskinderen van Gerrit Komrij toont zich graag aan u, op het Nassauplein 31.